Bilthoven 20 februari 2023
Maandagavond was dr. Jesse Mulder, docent theoretische filosofie, gastspreker in onze Kring. Zonder schermgebruik presenteerde hij zijn spreekbeurt, slechts verlucht met een enkele krabbel op een whiteboard. Het ‘gezoom’ tijdens onze corona-quarantaine heeft hem de armoe doen voelen van overdadig schermgebruik.
Individualisme als oog van de naald
Allereerst exploreert dr. Mulder de vraag: Wat onderscheidt levende organismen nou eigenlijk van niet-levende materie? Zijn conclusie: levende organismen anticiperen op hun habitat. Niet-levende materie ondergaat louter de omstandigheden, levende wezens ervaren meer dan dat, zij gaan de cirkelgang aan in de tijd in een evolutie, door een soorteigen impuls gedreven. Biologisch zijn is actief bestaan in de omstandigheden; de materie ondergaat statisch de omstandigheden, dat is niet-levend zijn.(=Aristoteles)
Daarop komt de vervolgvraag: Wat onderscheidt mensen van ander leven? Antwoord: het denken. Wij ontwaken en vragen ons af: wat gaan we vandaag doen? Daarin zijn we andere dieren. We leven niet slechts impuls/ intuïtie gestuurd. Wij ervaren en kijken anders naar het leven en de materie.
De betekenis die we zodoende in ons handelen leggen, leidt tot een telkens zich vernieuwende ordening van het menselijk bestaan. In dit handelen signaleert dr. Mulder meer dan levend zijn; denkend leven creëert ingreep op ingreep in de natuurlijke Werdegang. Een ontwikkeling die – in de woorden van Francis Bacon – de natuur op de pijnbank legt. De aandacht richt zich meer en meer op de beheersbaarheid van de natuurlijke omstandigheden; als pendant ontwikkelt zich individuatie; de verbeelding van de mythische kaders brokkelt af ten bate van een toenemende pretentie van het individuele weten en kunnen. De ontwikkeling van de landbouw is in dezen exemplarisch.
Het hedendaagse beleven van het verloop van deze mechanistische uitbouw van de natuurlijke omstandigheden – crises als de opwarming van de aarde, de migratiestromen, de afname van de biodiversiteit etc. – signaleert hij als resultante en uitvloeisel van de toenemende individualisering.
Hiermee nadert zijn theoretische beschouwing de uitleg van de titel van zijn lezing: individualisme als oog van de naald. Met de ons familiaire, spreekwoordelijke uitleg van het oog van de naald doelt dr. Mulder op het toenemende besef dat de genoemde crises onze individualistische hoofden en harten doen vertwijfelen. Een existentiële crisis (voor)ziet hij voor ons individuele bewustzijn waarin – als onmisbare waarden die wij individuen met elkaar delen – waarheid, goedheid en schoonheid oplichten– hoe ook aangevochten, verkracht en geschonden. Die bieden uitkomst en kunnen ons door het oog van de naald doen kruipen.
De individualistische versplintering is zwanger/baart een crisissfeer waarin we de genoemde waarden onderkennen en zo kan zij tevens dankzij de verbindende kracht van dit gedeelde besef zichzelf helen.
Is het verwonderlijk dat een levendig debat na de pauze deze avond besloot?
Warrie Schuurman