Bilthoven, 11 maart 2024

LISA DOELAND: DE APOCALYPS IS NU!

Keurig op tijd staat deze maandagavond Lisa Doeland voor ons. Ze vertelt over haar boek Apocalypsofie en haar promotieonderzoek naar afval en wat afval ontsluiert (= Gr. apokalyptein); over de massale uitsterving die gaande is: de voorruit van onze SUV’s waar geen mugje meer tegen te pletter slaat, de plastic soep in de oceaan, de CO2 laag in de atmosfeer en de ‘slow violence’ vanwege Tata Steel, de PFAS van Chemours in Dordrecht of de extensieve landbouw.

Ze vertelt kortom over de schaduwzijde van ons geloof in de economische vooruitgang, het technopantheïsme.

Laten we er niet van weg kijken is haar boodschap, maar de horror in de bek kijken, beseffen hoe vergankelijk en kwetsbaar onze blauwe planeet is. Lisa gaat ons daarin voor, frank en vrij, inclusief in het bewust zijn van onze eigen kwetsbaarheid. Ze vertelt over de zware operatie die ze vorig jaar onderging, net toen ze de uitnodiging van onze Kring ontving om deze lezing te geven.

En het bijzondere is, het werkt.

Voor ons staat een frisse, levenslustige, strijdvaardige vrouw. Zij onttrekt zich aan de klimaatschaduw en aan fatalististisch doemdenken, en trekt zich op aan Walter Benjamin hoe die in zijn Passagen-Werk laat zien dat het afval van de geschiedenis wel degelijk ook andere keuzes biedt dan de ingeslagen weg.

Voor ons staat geen fatalistische vrouw. Als we doen alsof er niets aan te doen valt en maar door emmeren, gaat niet alleen de biosfeer te gronde, maar ook de betekenisgeving. ‘Na ons de zondvloed’ is van een andere orde dan ‘het verhaal van de ark van Noach’. Zij kiest als seculiere, verlichte doemdenkster voor het laatste, ze kiest ervoor om te onthullen wat er gaande is, vooral met behulp van kunstwerken over afval. Zij wil openbaren (= apokalyptein), zoals Benjamin dat deed, kijken naar ons afval, wat zich ophoopt, wat achter ons ligt, want het is geen kwestie van een catastrofe voorkomen, neen de status quo – die zelf al catastrofaal is – moet worden veranderd.

Net als bij deze inspirator, Walter Benjamin, valt op dat Lisa geen theorie ontvouwt, geen abstract theoretische denkconstructie. De fragmenten uit de moderne beeldende kunst die zij laat zien, fungeren als de struikelstenen van Gunter Demnig, die onthullen wat er schuilgaat achter de gevels van huizen waarvoor een struikelsteen is neergelegd – in dit geval de ware aard van het nationaal-socialisme.

Drie typetjes, ‘figuren’, houdt zij ons voor; de tovenaar, de profeet en de afvalraper: de techno-optimist, het vermanende appel, respectievelijk de stapeling van de puinhoop. Zich bewust van ons aller vrees voor – ismen, bekent ze zich het meest senang te voelen in de buurt van profeet en afvalraper.

Inderdaad, net als Benjamin, een messias zonder messianisme. Het is en blijft mensenwerk, de keus is aan ons.

Warrie Schuurman