Bilthoven 15 april 2024
Waarheid en verbeelding vormen – in Nietzsches taaleigen – ‘ein Zweisamkeit’, een zoekterm voor het gevoelen dat zonder onze behoefte aan waarheid onze verbeelding oeverloos en zinloos zou zijn. Aldus – in mijn woorden – George Lengkeek.
George, een ‘oude’, zeer getrouwe ingewijde in onze kring, trakteerde ons op een uitnodigend, soepel en innemend uitstapje in zijn denkwereld: natuurfilosofie.
Hoewel, ik aarzel om dit – ongeveer sinds de verlichting in onbruik geraakte – woord te noteren. George zelf heeft het, dacht ik, niet genoemd. Natuurfilosofie is weliswaar correct taalgebruik, maar het heeft heden ten dage door onze seculiere en analytische vorming min of meer eenzelfde ‘onuitgemaakte’ betekenis gekregen als het leenwoord van Nietzsche.
En toch, hierover sprak tot ons George Lengkeek in een vlekkeloos afgebakend college van een uur.
Getrouw aan het verbindende thema Waarheid in het geding ontvouwde hij de ontwikkelingsgang in het peinzen over het wat? en het hoe? van de natuur in en om ons heen.
Van (1) de Egyptische hemelgodin Noet – die met haar lichaam de atmosfeer en aarde omsluit en beschermt, die met bewustzijn en geest is verweven en geest, lichaam en hart zuivert – ,
via (2) het klassieke Hellas – waar Plato zijn ideële wereld onderscheiden (be)dacht naast de natuur; metafysica naast fysica – ,
voorbij (3) Galilei – die metafysica (God) en natuur scheidde met de bijbel als zingevende bron en de natuur (inclusief wiskundig en proefondervindelijk denken) als nuttige realiteit voor het leven van alledag – ,
en voorbij (3a) de geniale asceet Pascal – die voelen, denken en liefhebben als drie-eenheid koesterde met zijn ‘schrik voor het eeuwige zwijgen van die oneindige ruimten’ en zijn ‘hart dat zijn eigen redenen heeft waar de rede niets van weet’ –,
belanden we in de ongrijpbare fascinatie van de kwantumfysica die sinds de eerste helft van de twintigste eeuw de wetten van de klassieke newtoniaanse natuurkunde tart.
Ik waag me niet aan een samenvatting van deze laatste etappe. Wel aan een impressie. Wat een voorrecht moet het geweest zijn om van deze zachtmoedige leraar natuurkunde les te hebben gehad!
Deze presentatie van de methodische zoektocht naar waarheid in het fysische domein werd besloten met de intrigerende vraag: Neem eens aan dat wetenschappelijke toetsing de veronderstelde bio-vriendelijke natuurconstanten bevestigt…zou hierdoor het universum sterker als zingevende verbeelding gaan werken?
Daarmee werd het vierkant van het zoeken naar waarheid, weer gekoppeld aan de cirkel van de verbeelding, dwz. tot natuurfilosofie; een vraag die na de pauze ruimtescheppend perspectief bood aan publiek en inleider om verder te slijpen aan deze kostbare diamant; anders gezegd: om dichter bij de heilige graal te komen van de Zweisamkeit van verbeelding en waarheid.
Dank, George, voor dit inkijkje in jouw fascinatie voor de wereld waarin wij leven; op naar het nieuwe seizoen 24-25!
Warrie Schuurman