Corona, a point of … return?

We schrijven juni 2021. Het corona-virus trekt zich terug in de rijkere delen van de wereld, al is het nog lang niet KO. Toch lijkt het erop dat de Bilthovense Kring in de herfst van 2021 weer bijeen kan komen en we kiezen ervoor het programma van de cyclus  20-21 opnieuw te lanceren. U herinnert zich het centrale thema: het verlangen naar waardegericht handelen in het publieke domein.

Geen makkelijk thema. Waardegericht wordt doorsnee gelijkgesteld met deugdzaam. En dat is tricky, dat deugt lang niet altijd. Denk alleen maar aan onze sneue Sywert.

Zeker in de publieke arena, in economie en politiek, is een moreel discours een hachelijke onderneming. Daarom is het gebruikelijk geworden, ‘realistisch’, om voor ons algemeen welzijn te vertrouwen op de kwaliteit en de geloofwaardigheid van onze democratische instituties met hun wet en regelgeving. Allerhande wetenschap en consultancy schragen dit beleid met onderzoeksrapporten, statistiek en technische knowhow. Techno-, en bureaucratisch vernuft is het een en het al. Daar wil men vaak geen moraalridders bij hebben. De scheiding van kerk en staat en die van geloof en ratio/nut/belang hebben moraal en publiek domein uit elkaar getrokken en van elkaar vervreemd. Juist en recht is in onze liberale democratie geworden wat de meerderheid verkiest. Immers, zo meent de eigentijdse goegemeente te weten, over wat goed en rechtvaardig is, valt, net als over smaak, niet dan wel eindeloos te twisten.

Desniettemin klinkt dus, in onze kring, een ander geluid: een verlangen naar waardegericht handelen. De intellectuele bloedarmoede in de politieke arena staat ons niet aan. Doormodderen met de geijkte clichés: economische groei, het streven naar ‘welbegrepen eigenbelang’, innovatieve technologie, transitiemanagement en geldelijk gewin als vliegwiel, is geen wenkend perspectief. We moeten op zoek naar dieperliggende motivatie, vinden we, vandaar het verlangen naar waardegericht handelen.

En ziedaar, plotseling, de cesuur van het corona-virus. Deze kladderadatsch heeft ons, denken wij, vooruit geholpen om de thematiek van waardegericht handelen scherper te problematiseren.

Immers, deze pandemie is als een etterbuil van een onderliggende kwaal. Covid-19 is een kindje van onze politieke economie. Virologen hadden al zo vaak gewaarschuwd: Covid-19 is echt geen uniek accident, geen onvoorzien noodlot. We hoeven er geen magie ex nihilo (=complot) voor te bedenken. Het is een voorspelbaar voortvloeisel van ons politiek economisch bestel.

Er is grofweg de laatste twee eeuwen een toename van vrijgekomen virussen die correleert met de toe-eigening van de aarde door de agribusiness en voedselindustrie. De kapitaalgedreven landbouw die meer natuurlijke ecosystemen vervangt of vernietigt en in de intensieve landbouw monoculturen schept en wereldwijd ontbossing veroorzaakt, biedt exact de middelen die pathogenen nodig hebben om te evolueren in de meest virulente en besmettelijke fenotypes. Grotere aantallen dieren in grotere dichtheden faciliteren grotere transmissiesnelheid. De immuunrespons van dieren daalt. Het is werkelijk kat in het bakkie voor virussen. Mede dankzij de mondiale logistieke verbondenheid maakt de combinatie van ontbossing en intensieve landbouw ruim baan voor virussen.

Daarom kan, denken wij, Covid-19 een eyeopener zijn om onze publieke handel en wandel – economie en politiek – kritisch te bevragen op haar waardegerichtheid en daarmee is de keuze van de inleiders voor deze cyclus bepaald.

Er komt nog iets bij. De aanpak van Covid-19 zelf heeft namelijk veel weg van waardegericht handelen. Want is niet plotseling het adagium: ‘alle ballen op de volksgezondheid’? Begrotingsregels worden opgeschort, miljarden euro’s en biljoenen dollars komen beschikbaar. Grenzen worden gesloten, Schengen wordt opgeschort, vluchtelingen komen er nog minder in dan voorheen, vrijheidsbeperkingen in alle soorten en maten worden via decreten en  noodverordeningen, soms tegen heug en meug maar toch, geslikt. De waarde volksgezondheid krijgt prioriteit, en dat mag opeens heel veel kosten.

Daardoor zijn we nu ervaringsdeskundigen en kunnen we reflecteren op de vraag: wat leert ons deze opmerkelijke knieval voor de waarde volksgezondheid? Smaakt dat naar meer?

Nu de stofwolken van Covid-19 aan het neerdwarrelen zijn, kunnen we vernemen wat moraalfilosofen en verwante denkers ons hierover te melden hebben. En wijzelf zitten, met de aanpak van deze pandemie vers in onze collectieve herinnering vol prangende vragen voor de aansluitende discussie.

We zien ernaar uit.

Het voorbereidingscomité

Planning data en sprekers cyclus 2020-2021

18 oktober 2021	Prof. dr. Andreas Kinneging
15 november 2021	Prof. dr. Hans Alma
6 december 2021	Prof. dr. Henk Manschot
4 januari 2021 (dialoog)
17 januari 2022	Drs. Karen Soeters
14 februari 2022	Prof. dr. Floris Cohen
14 maart 2022	Prof. dr. Klaas van Egmond
21 maart 2022	Prof. dr. Paul van Tongeren