Michel Dijkstra over Japanse filosofie: de denkweg van verfijning en verbinding

Woudkapel, Bilthoven 20/1/2025

Michel Dijkstra over Japanse filosofie: de denkweg van verfijning en verbinding

Het is tobben met de zonneschijn. Dag in dag uit gaat hij schuil. Klimaatverandering, verergerd of veroorzaakt door onze verslaving aan fossiele delving, schijnt er debet aan te zijn. Hoe het ook zij, het is tobben en voor neerslachtige zielen een beproeving. Het was daarom een gelukkige greep om vanavond de Japanoloog Michel Dijkstra als gastspreker in onze Kring te mogen verwelkomen. Zijn lezing over Nippon begon met een plaatje over de mythische bevrijding van de zon, dé godin die ertoe doet in de kami, het religieuze al, van Japan.

Het Helleense ‘filosofie’ is eigenlijk niet geschikt om te duiden wat in Japan ervaren wordt aan de eenheid, verwevenheid en complexiteit van ons doen, denken en gevoelen. Dat is meer een bewust zoekend op weg (= Japans: do) gaan met behulp van Shintoisme, Boeddhisme en Confucianisme voor de Japanse staat en voor het Japanse individu. Ook hier gaat de formulering mank: ‘individu’ is on-Japans. De afzonderlijke mens is als knooppunt van relaties een non-identiteit. Japans voor ‘ik hou van jou’ klinkt als ‘liefde vibreert tussen ons’.

Michel Dijkstra voelt zich duidelijk op zijn gemak in het Japanse denken, waarin hoofd en hart ongescheiden optrekken. Maar hij steekt niet onder stoelen of banken dat lang niet alles koek en ei is in Japan. De wijze waarop het land sinds onheuglijke tijden, zeker ook sinds de 19e eeuw zich manifesteert onder leiding van de militaristisch/nationalistische Shogun, ritueel gesanctioneerd door de (quasi) goddelijke keizer, en daar bovenop het discriminerende patriarchaat en zeker in de jongste tijd de stuurloze morositeit onder de Japanse millennials maken het een land waar Dijkstra in ieder geval niet graag wil wonen.

Deze donkere kant – in de kami gerepresenteerd door Susanoo de tegenhanger van de zon en in de natuur zo ontzagwekkend present in aardbeving en tsunami – zou weleens het verlangen naar zuivering, verfijning en verbinding kunnen oproepen en motiveren dat in Japan wordt gezocht in het oppoetsen van de eenheid van hart-en-geest (= meditatie).

Het werd een rijk gevulde lezing, waarin de pluraliteit van het Japanse voelen-denken-en-doen gedemonstreerd werd in het optreden zelf van de sympathieke persoon Michel Dijkstra die na de pauze onverdroten doorging te bevestigen hoe hij thuis is in het wel en wee van het land van de rijzende zon.

Fijn, ten slotte, dat Riemke kon melden dat er wellicht toch ook stralen door de donkere wolken breken wat betreft de toekomst van de Kring. Er hebben zich nu zeven nieuwe mensen gemeld die overwegen deel te gaan uitmaken van de werkgroep. Begin maart gaan we met hen in gesprek. Laten we duimen dat we in de lente Ramses Shaffy op onze spreekwoordelijke draaitafel kunnen leggen, en mèt hem zingen: We zullen doorgaan!

Warrie Schuurman

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *